Türkiye için kader seçimi niteliğinde sayılan 14 Mayıs 2023 Pazar günü yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği genel seçimleriyle alakalı Erzurum üzerinde kısa bir değerlendirme yapalım.
Zira bu seçimde milletvekili sayısı d’Hont seçim sistemi diye tabir edilen birçok ülkede uygulanmakta olan bir hesaplama yöntemiyle belirlenmektedir.
Seçmenler açısından parti veya adaya oy verirken hangi kriterleri değerlendirerek oy verilmesi adına birkaç detaya dikkat çekmek istiyorum.
Erzurum’da vekil seçilebilmek için en az 50 Bin seçmenden oy almak lazım!
Çok net belirtmek gerekir ki; Erzurum da bir adayın milletvekili seçilebilmesi için yaklaşık olarak en az 50 Bin oy alması gerekiyor.
Bu rakamı neye dayanarak söylüyoruz; Erzurum seçim çevresinde AK Parti’nin 2018 yılı milletvekilliği seçimlerinde almış olduğu oy sayısı 236.848 iken, 2023 yılında seçmen sayısının da arttığı göz önüne alınarak, AK Parti’nin 14 Mayıs seçimlerinde yaklaşık 300.000 oy alacağı varsayımından yola çıkarak; Erzurum’da bir siyasi partinin vekil çıkarabilmesi için EN AZ 300.000/6 = 50.000 oy alması gerekiyor.
Oy oranı düşük partilerin adaylarına verilen oylar nereye gidecek?
Artık ittifakı oluşturan partilerin çıkaracağı milletvekili sayısı, bir önceki seçimde olduğu gibi önce ittifakın, sonrasında partilerin aldığı oya göre dağıtılmayacak. Yani partilerin ve adaylarının aldığı oylar birleştirilmeyecek, adaylar kendi alacakları oy oranında seçilecek veya seçilemeyecek.
Kısacası ittifak içerisinde ki partilerin almış oldukları toplam oylar birbirlerine eklenmeyecek.
Örnek verecek olursak; 2018 yılında Erzurum da İYİ Parti’nin aldığı 35.335 oy ile CHP’nin aldığı 18.508 oy ve Saadet Partisi’nin aldığı 7.656 oyların toplamıyla ve 61.499 oy ile İYİ Parti 1 milletvekili çıkarmıştı. HDP tek başına 52.000 oy almasına rağmen milletvekili çıkaramamıştı.
Ancak yeni sistem de CHP, İYİ Parti, YRP, BBP, Deva, Gelecek Partisi, Saadet Partisi gibi partilerin adaylarının alacakları oylar birbirine eklenip toplanamayacağı için, dolayısıyla bu partiler Erzurum’daki oy potansiyelleri bakımından ayrı ayrı vekil çıkaramayacaklar. Bu oy oranı düşük partilerin adaylarının alacakları oyların toplamı 50 Bin altında kalırsa seçilmeleri imkânsız gibi… Bir anlamda verilen oylar boşa gitmiş sayılacak.
Fakat yukarıda da belirttiğimiz üzere; her ne kadar seçim barajının çok önemi olmasa da, Erzurum’da bir siyasi partinin milletvekili çıkarabilmesi için yaklaşık olarak en az 50.000 oy alması gerekir. “Baraj engeli yok” demek, bir partinin bir ittifak içinde yer aldığı için sadece seçime katılabilmesi açısından avantaj sunuyor, lakin adaylar için bu baraj konusu sayısal gerçeklere takılmaktadır.
Milletvekili dağılımı, D’Hondt Seçim sistemine göre nasıl yapılacak?
Bu seçim sistemine göre bir seçim bölgesinde en çok oy alan partinin (Erzurum’da AK Parti) aldığı oy toplamı, o ilin milletvekili sayısına göre; sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e, 5’e, 6’ya aritmetik şekilde bölünerek belirlenir.
Ve o seçim bölgesinin çıkaracağı milletvekili sayısına (yani Erzurum için 6 milletvekili) ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir.
Milletvekilleri; her partinin seçim bölgesinde kendi elde ettiği oy sayısı esas alınarak, d’Hondt uygulamasıyla belirleniyor.
Elde edilen paylar, parti adı gözetmeksizin, büyükten küçüğe doğru sıralanır. Milletvekillikleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir.
İttifakın o seçim çevresinde almış olduğu oy, ittifak içerisinde en yüksek oyu alan siyasi partiden başlayarak oy sayılarının oranına göre ittifak içindeki partilere dağıtılır. Dolayısıyla ittifaka verilen oy direkt olarak AK Partiye veya ittifak içindeki en fazla oy alan siyasi partiye yazılmaz.
HDP hangi tabloya göre vekil çıkarır veya çıkaramaz?
HDP’nin Erzurum’dan milletvekili çıkaramaması için hangi partinin ne kadar oy alması gerekir, sorusunun cevabı; en fazla oy alan partinin oy sayısına orantılı işlem yapıldığı için AK Partinin bu seçimde daha fazla oy alması sayesinde olabilir.
Erzurum 14 Mayıs 2023 seçimlerinde toplam seçmen sayısı 509.566 kişi olduğuna göre tahmini oy dağılımı yapıldığında en çok oyu alan AK Parti, MHP ve HDP’nin milletvekili çıkarabilme ihtimali gözüküyor. Fakat diğer partilerin vekil çıkarması neyse de; HDP’nin bir vekil çıkarması Erzurum halkının en istemediği tablodur.
D’Hondt seçim sistemiyle Erzurum için tahmini hesaplama örnekleri iki farklı tabloyla izah edelim;
HDP hangi tabloya göre vekil çıkarır veya çıkaramaz?
Bu tablolardan anlaşılacağı üzere partilerin seçimde alacağı oy sayılarının dağılımı tahmini olarak hesaplanırken kırmızı olarak işaretlenen rakamlar hak edilen milletvekilini belirliyor. Yani en çok oy alan partiler üzerinde işlem yürüyorken, yukarıda da belirttiğimiz gibi ortalama 50.000’in altında oy alan adaylara verilen oylar bir anlamda boşa gitmiş sayılacak.
Bilgi notu:
Erzurum 2018 yılı milletvekili seçimlerinde toplam seçmen sayısı 502.507 kişi idi.
2018 yılı milletvekili seçim sonuçlarına göre Ak Parti: 4 – MHP: 1 – İYİ Parti: 1 milletvekili kazanabilmişti. AK Parti: 236.848 (4 Milletvekili) MHP: 80.446 (1 Milletvekili) İYİ Parti ise: 35.335 CHP: 18.508 SP: 7.656 ittifakıyla toplamda 61.499 oy ile (1 Milletvekili) çıkarırken HDP: 51.174 oy ile vekil çıkaramamıştı.